Злосторство и казна

ПРВ ДЕЛ – Раѓање на идејата за злостор Бившиот студент на правен факултет, Раскољников, живее бедно во мало сопче кај газдарица која упорно одбегнува да ја сретне, симнувајќи се по скалите и поминувајќи покрај нејзината соба. Дали поради јунската горештина или поради психичката состојба, наликува на хипохондрик. Се чувствува нервоза и напнатост во воздухот околу него. Повлечен, сам со своите лоши мисли не се дружи со никого. Си префрла како може да се плаши од викањето на газдарицата(поради неплатена кирија), а се подготвува за ,,таков” чекор. Шетајќи, сосем случајно еден пијанец ќе му дофрли за огромната „цимерманска“ шапка која го прави впечатлив. Една таква мала работа ќе го тргне, исплаши и ќе си помисли дека не смее да биде толку забележителен, ако сака да го изврши тоа, а да не биде откриен. Такви ситници секогаш упропастуваат сѐ.Постојано е опседнат со мислите како да го изврши тоа, а никој да не го открие, особено не станарите на зградата во која на 5-ти кат живее бабата. Таа е шеесетгодишна старица која живее од заложбина на стари вредносни предмети и лихварство. Скржава, лакома и дрска, ситна, слаба со продорни мали очи, ретка бела коса секогаш намачкана со масло. Неповерлива и полна со сомнеж кога ја отвора вратата, секогаш готова да даде помалку отколку што треба. Раскољников ќе го заложи стариот часовник на татко му, и ќе се потсети дека од претходната закупнина веќе е поминат рокот. Раскољников ќе ја моли да се воздржи, а длабоко во себе се гади од неа. Ја студира собата, прозорецот, вратата и старицата Аљона Ивановна. Ѝ кажува како следниот пат планира да донесе сребрена табакера(планот веќе почнува да се реализира) и ја прашува за сестра ѝ (внимавајќи да е ненаметлив), но не добива одговор. Си заминува уште пораздразнет, незнаејќи каде да оди. Патот ќе го одведе до една кафеана каде ќе има интересна средба со Мармеладов, човек без волја за живот, измачен од судбината и од алкохолот. Ќе му ја раскаже целата животна сторија, како живее во втор брак со жена која не го заслужува. Таа е Катерина Ивановна, вдовица од угледно семејство која во очај ќе се омажи за Мармеладов. Некогаш згодна, одржувана и образована жена набргу ќе пропадне и физички( здравствено, ќе заболи од туберколоза) и психички (изморена од тешкиот живот често се кара со мажот). Тој сите пари ги испива и не се грижи ниту за нејзините деца, ниту за сопствената ќерка Соња. Мармеладов во очај ќе признае дека е среќен кога таа му вика и го кубе за коса, зашто само тогаш знае дека е жив. Чувствува вина, но не презема ништо за своето семејство. Соња ќе стане проститутка за да го издржува семејството кое знаејќи го тоа сепак молчи. Во една караница со Катерина ќе ѝ биде префрлено дека ништо не работи и дека со чесен труд не може ништо да се заработи- истата вечер таа се враќа со куп пари, легнува и заспива во грозница, додека Катерина со солзи ја гушка. Мармеладов раскажува како поради Соња, Катерина била тепана, а тој не бил способен да ѝ помогне. Сепак, тој е паразит кој свесно си го упропастува семејството со својата незаситна жед за алкохол (дури и од Соња ќе бара пари). Мармеладов ќе го замоли Раскољников да го испрати до дома, а по пат му раскажува дека не се плаши од кубењето за коса, туку од изгледот на жена му болна од туберколоза, исфрлана со црвени дамки и со отежнато дишење. Раскољников ќе го види семејството, жена му слаба но сѐ уште со вита става, со убава коса, но со видни белези од болеста; децата полуголи и раздвижени низ неуредната соба. Во афект жена му ќе го избрка и него мислејќи дека и тој пиел со мажот ѝ. Раскољников ќе се сожали и ќе им ги остави последните ситни пари пред да замине. Но по патот веќе ќе се покае зошто ги дал парите кои и самиот ги нема, а тие ја имаат Соња на која и требаат помади(креми), зашто нејзината „чистотија“ чини пари. Се згрозува од мислата за Соња, во чиј неморал семејството гледа извор на пари, навикнувајќи се така да живеат . Се враќа на своите мисли да ја убие бабата и смета дека подлоста (суровоста) е само предрасуда, измислен страв и не смее да има пречки во големиот план. Изутрината тешко и доцна го буди сосетката Наталија, која секогаш љубезно го нуди со чај. Му вели дека ќе биде викнат во полиција поради неплатена кирија, но тој рамнодушно ја гледа. Рамнодушноста преоѓа во возбуда кога ќе му даде писмо после што тој ѝ дава пари и ја моли да си замине. Опширното писмо на мајка му го чита во еден здив. Му пишува за долгиот период полн со неволји кога не била во состојба да му пишува ни таа, а ни сестра му Дуња. Сестра му работи како помошничка во куќата на Свидригајлови, но , господинот „под влијание на богот Бахус“ ќе ѝ се наметнува. Таа го одбива од респект кон жена му Марфа Петровна, која случајно ќе ги слушне кога разговараат во дворот, но грешно ќе ги разбере работите. Ќе ја избрка Дуња сметајќи ја за виновна и ќе ја посрамоти низ целиот град зборувајќи лошо за неа. Сите ќе ја озборуваат и бегаат од неа, поради што господинот ќе се сожали, ќе го даде писмото од Дуња во рацете на жена му, во кое таа го моли да не си ја потценува сопругата и дека не сака да си го извалка местото во нивната куќа. Со тоа писмо, Дуња ја покажува својата невиност, а Марфа поради грижа на совеста ќе им го покажува писмото низ цел град на сите за да го обели оцрнетиот (не по своја вина) образ на Дуња. Сега сестра му ќе може да ја омажат за нивен богат роднина, кој би нашол вработување и за Раскољников. Идниот зет е чиновник и би сакал да му помогне на братот на својата жена да си го продолжи школувањето прекинато поради финансиска немоќ. Со топли зборови го уверуваат во својата љубов и грижа, но тој со насолзени очи ќе почувствува гнев што сестра му со цврст карактер сепак се продава и се жртвува за среќа на семејството т.е. за братот. Воопшто не му се допаѓа содржината на писмото, па дури и ја споредува сестра си со Соња и смета дека таквиот брак нема иднина . Ќе чувствува гнев и омраза кон зетот кој не го ни запознал, а би го убил при првата средба. Како фурија излегува од дома незнаејќи ни самиот каде. Одеднаш вниманието ќе му биде привлечено од девојка, испарталавена, полупијана како со несигурен чекор седнува токму на неговата клупа, несвесно гледајќи во празно. Раскољников смета дека е премлада за такво нешто, но… Еден господин кој упорно ја следи очигледно со одредена цел, предизвикува револт кај Раскољников кој ќе сака да ја отргне од него. Се вмешува џандар, но кога ќе го види неугледно облечениот студент му се обраќа на „угледниот“ господин. По кусо време и објаснување џандарот ќе „разбере“ и ќе си замине незаинтересиран. Со сожалување ја гледа девојката и сака да ја испрати до дома штитејќи ја од натрапникот, сметајќи дека некој ја излажал и натерал да биде таква. Ќе ѝ остави неколку копејќи и отпосле ќе се покае зашто и самиот е без пари. Продолжува да шета без цел присетувајќи се дека нема ниеден пријател освен Разумихин, сиромашен но образуван млад човек кого сите го почитувале, но никој не го сакал искрено. Со него ќе се зближи, но кога ќе го сретне на улица ќе се направи дека не го гледа. Разумихин свесен дека намерно е игнориран нема да му се јави и ќе го остави на мира. Сѐ почесто размислува за планот околу убиството на бабата, што всушност и не е никаков план, туку желба да убие баба. Сонува и бидејќи верува дека ништо не е случајно, секогаш ги толкува сноништата и верува во нив. Оние болни мрачни сништа секогаш се паметат и оставаат впечаток. Сонува како е мало дете, а татко му го води за рака. Требаат да влезат во кочија, која ја влече мало коњче. Стопанот на коњот е лут зошто коњот не може да го повлече товарот и бесно го камшикува. Раскољников плаче и го гушка окрвавениот мртов коњ. Се буди испотен и прави спордба со окрвавената глава на бабата која сака да ја расцепи со секира. Често се прашува и се сомнева дали е способен да направи такво злосторство. Чувствува тегобност, немир и конфузен е. Еден ден сосем случајно (иако верува во судбина) поминува покрај трговците кои ќе водат разговор со Лизавета Ивановна, полусестра на Аљона. Висока, несмасна 35 годишна девојка која робува на постарата полусестра, често тепана и навредувана. Лизавета покорно слуша, се плаши и живее под туѓа команда. Раскољников неочекувано ќе слушне поминувајќи крај неа, дека утре во 19 часот бабата ќе биде сама. Бидејќи е човек кој во случајни работи гледа необичности и судбоносни моменти, суеверно ќе заклучи дека тоа е судбински знак. Се присетува кој прв го упатил кај бабата, неговиот познаник, студентот Прокорјев. Тој ќе му ја даде адресата на старицата, ако некогаш има потреба од пари ( да даде нешто под залог). И самиот му укажува за карактерот на Аљона, нејзината скржавост и лихварство, малтретирањата на сестра си на која во тестаментот не ѝ оставила ништо, туку на манастирот. Сестра ѝ Лизавета имала тешка судбина и несреќен живот, растела со убави допадливи очи и во недостиг на родителска љубов, често останувала трудна без да се осмели да роди. Плашејќи се од Аљона , сѐ што заработувала ѝ давала. И Прокорјев смета дека такво зло суштество не треба да живее, а од нејзините пари млади луѓе би можеле убаво да живеат, и кога би можел би ја убил – пресудни зборови за Раскољников, врежани во неговата потсвест. За еден живот илјада други спасени од пропаѓање и каква корист од стара и зла баба? На овие зборови Раскољников живо се сеќава и токму сега во недоумицата- повторно коинциденција на случајности. Решава и го подготвува „залогот“ (дрвена плочка обвиткана неколку пати во хартија за да добие во време додека бабата ја одвиткува; да ја украде секирата од кујна и да ја врати на место за еден час; да сошие петелка на внатрешната страна од капутот каде ќе ја закачи, за да не биде забележан со секира). Размислува како злосторникот во моментот кога треба да го изврши злосторот губи волја за тоа, станува лекомислен и размислува на детски начин кога најмногу треба да е остроумен и претпазлив. Верува дека помрачувањето на свеста е човекова болест која кулминира при самиот злосторнички чин, а потоа поминува како и секоја болест. Се прашува дали болеста го раѓа злосторството или злосторството е проследено со болест?

Трет дел од романот Злосторство и казна – Себеказнување …Замјотов го нарекува лудак, а Раскољников видно побледен ќе ја одигра својата игра поставувајќи го прашањето на глас: „А што ако јас сум ги убил?“ Со таквата иронија скепсата на докторот е разбиена, а Раскољников со искривено лице како после театарска престава, се чувствува грозно. Враќајќи се дома по патот ќе биде очевидец на обид за самоубиство на една жена која во последен момент е спасена од џандар( од коментарите на луѓето дознава дека е алкохоличарка склона кон самоубиства). Сето тоа го гледа со рамнодушност. Одејќи ќе застане пред местото на својот злостор и ќе добие необјаснива желба да се качи во станот. Затекнува работници кои го реновираат станот и кои ќе помислат за него дека е иден купувач, но зошто дошол ноќе? Додека ѕвони на ѕвончето замислува како било после тоа? Заминува, а по пат наидува на незгода во која еден пијан човек е згазен од кочијаш чии повици и предупредувања биле залудни. Несреќниот е Мармеладов и Раскољников ќе му даде пари на џандарот за да го врати дома. Катерина уште поизнемоштена изгубено ќе му ја брише крвта од лицето, а децата избезумени, ќе плачат. Ќе пристигне доктор, но Мармеладов ќе бара поп. Полусвесен, ќе праша зошто ќеркичката му е боса. Доаѓа Соња, непристојно облечена, а татко ѝ ќе ја моли за прошка пред смртта. И умира на раце. Раскољников последните 30 рубљи и ги остава на Соња, а Катерина е благодарна зошто без нив не би можела да го погреба мажот си. Свежите траги од крвта на Мармеладов по елекот на Раскољников го потсетуваат… Се среќава со Разумихин кој му се доверува дека не верува во зборовите на докторот кој смета дека Раскољников е луд или блиску до лудило. Повторно ќе зборуваат за убиството, а Раскољников сакајќи да се оправда вели дека се онесвестил поради миризбата на мрсна боја. Разумихин го охрабрува велејќи дека добро „го повлекол за нос“ докторот, ставајќи се во улога на убиец. Наближувајќи се дома забележува светло во собата. Мајка му и Дуња веќе час и половина го очекуваат. Се гушкаат, плачат, се радуваат, а тој паѓа на креветот, сосем исцрпен. Ги моли да си одат и со мака ги убедува. Разумихин ќе се восхити од Дуња, убава како брат ѝ. Им ветува дека ќе ги известува за здравјето на Раскољников и ја користи приликата да ѝ каже на Дуња дека не треба да се жртвува за среќата на братот, со што ја вознемирува. Муабетот тече, а Разумихин отворено ја споредува и наоѓа сличности меѓу неа и брат ѝ. Дуња ќе добие писмо од свршеникот во кое тој се жали за дрскоста на Раскољников и дека не сака повеќе контакти со него . Видно бесен на Раскољников, ќе напише во писмото како го видел дека нивните пари ги дал на жена со сомнителен морал. Но Раскољников ќе им објасни сѐ, за несреќниот случај со Мармеладов, после што Дуња ќе се протистави на желбата на својот свршеник. Се смирува со нив, ги моли да му простат. Среќни се, но чуден страв ги обзема. Му раскажуваат за случајот на Марфа Петровна која ненадејно умрела, а сите се сомневале дека е поради бруталноста на мажот. Разговараат за многу теми, како бил вљубен во сиромашна, болежлива девојка, па дури и грда. Мајка му го жали поради станот како „мртовечки сандак“ поради што станал таков меланхоник. Тој ќе ѝ се обрати на Дуња дека нема потреба да „се продава за пари“, на што таа го убедува дека лошо ја проценил ситуацијата и дека свршеникот ја почитува. На крај Дуња ќе се налути, велејќи дека и ако е така не е страшно зашто ако некого упропастува тоа е себеси и со тоа никого не заклала. На овие зборови Раскољников се онесвестува. Доаѓа Соња пристојно облечена (личи на исплашено девојче) да ги повика на погреб и сосем спонтано ќе објасни дека парите ги добила за погреб, а не за нешто друго, како што напишал свршеникот на Дуња во писмото. Дуња налутено го нарекува вереникот сплеткар и лицемер, а мајка мисли дека Раскољников има нешто со Соња. Излегуваат заедно, Соња оди дома, а Разумихин и Раскољников до Порфириј (кој го земал случајот во свои раце) за да му каже дека оставил кај бабата сребрен часовник од татко му и прстен кои не вредат многу, но му се спомен. Разумихин си ги „поврзува работите“ дека токму поради тоа Раскољников бладал и ги спомнувал тие работи. Раскољников свесен за вештината и искуството на инспекторот Порфириј чувствува вознемиреност сметајќи дека „пеперутката сама оди на свеќа која ѝ ги гори крилјата“. По пат спонтано се смеат и задеваат, што му оди во прилог за да изгледа рамнодушен и смирен. Ќе допрат до интересен, но за Раскољников напнат разговор, поради што тој ќе смета дека знаат за него и само се преправаат. Дознава за една своја статија во весник која ја пишувал како студент на тема „За злосторствата“. Го одбранува ставот дека актот на убиство е проследен со болест и дека има личности кои имаат право на таков чин; дека луѓето се делат на „обични“ и „необични“ , со таа разлика што вторите не го кршат законот како првите. Раскољников повикувајќи се на текстот ја прифаќа провокацијата и дава свое мислење дека разликата е во тоа што „необичните“ не мора да направат злосторство. Дава пример со Њутн и неговите истражувања за кои ако би требало да жртвува неколку луѓе за да го спаси светот, дали би му било простено? Или на Ликург, Соломон, Наполеон, кои биле злосторници на кои им се креваат споменици, а ако не биле такви не би излегле од секојдневните обични луѓе. Се прашува зошто луѓето се вознемируваат кога масата ги осудува злосторниците, не им дозволува да успеат за да ја исполнат својата конзервативна задача. Овие зборови го вознемируваат Разумихин, кој не го познава ваквиот Раскољников, и сака да ја прочита неговата статија за да се увери во неговите зборови. Порфириј го провоцира прашувајќи го дали себеси се смета за необичен, дали би направил пречекорување и би убил. Раскољников обидувајќи се да глуми рамнодушност му вели: „и да го направам тоа не би ти рекол“! Во секој случај задоволен е што Раскољников сам дошол кај него да „помогне“ во расветлувањето на убиството, зашто ионака би го викнал поради неговото име и датумот кога ги заложил работите кај бабата (3 дена пред убиството). Продолжува со провокации (или Раскољников мисли дека се провокации) и го прашува дали дента кога бил, видел молери (а тие биле токму на дента на убиството, не пред тоа) на што Раскољников одговара негативно. Се уверува во бистрината на Раскољников и сака во детали да го фати… Раскољников ќе биде посетен од еден непознат човек, занаетчија, кој одеднаш ќе го нарече убиец и ќе си отиде. Вознемирен го прашува за кого мисли дека е убиец, а овој се врти кон него велејќи му „ти си убиец“. Ќе легне и цел час ќе размислува како можел некој да го види, а тој да не забележи. Повторно размислува за бабата и констатира дека кога би можел повторно би ја убил! Жал му е за Лизавета на која не мисли, како да не ја убил! Заспива сонувајќи како го следи занаетчијата, влегува во соба каде под капутот се крие бабата, ја удира, а таа се смее. Се буди, а пред него е Свидригајлов со својата приказна дека сестра му не смее да се омажи за Петар Петрович. Неговата покојна жена ѝ оставила 3000 рубљи заради нанесената неправда(случката со писмото). Свидригајлов вели дека би дал 10 000 рубљи само да ја отргне од него и раскажува за својот брак во кој стапил зашто бил откупен за 30 000 сребреници од жена му, која била постара од него 5 години и која поради откупот ќе го уценува да не ја остави. Ја малтретирал физички, ја камшикувал, но сепак умрела од излив. Им се жали дека има визии, му се присторува постојано жена му. Во тој поглед е сличен со Раскољников, кој слушајќи го сето ова внимателно, ќе помисли дека е луд. Го моли да ѝ го каже предлогот на Дуња, дека токму поради тоа и дошол оставајќи си ги децата кај татка си. Раскољников им раскажува на Дуња, мајка си и му паѓа на ум што ќе помисли Разумихин кога ќе дознае за него? Вечерта се состануваат со Дуња и во тек на муабетите сепак ќе се уверат во лицемерието на Петар Петрович. Дуња го брка од дома, навреден и со омраза кон Раскољников си заминува. Неговиот сон е да има жена како Дуња, убава, вредна, чесна, паметна, но сиромашна, поради што би била зависна и благодарна кон „спасителот“. Дуња ќе сфати каков човек е Разумихин кој се плаши да ја искаже својата среќа за нивната упропастена веридба, но длабоко во себе знае дека ќе им го посвети животот на двете, зошто се отврлени од Раскољников. Раскољников ќе им ја раскаже средбата со Свидригајлов и ќе ја предупреди Дуња за неговите „добри намери“. Разумихин полн со љубов ќе им предложи да се обидат со преведување и печатење германски текстови, со што би заработиле за стан и живот. Сите се восхитени, освен Раскољников кој притиснат од маката ги напушта, молејќи ги да не го бараат зошто ќе им се врати кога ќе може… Сакаат објаснување, но освен неговите студени зборови дека „сака мир“ и дека „ако го сакаат нека се одрекнат од него“, не им објаснува ништо. Ги проколнува веќе никогаш да не го прашуваат ништо, а Разумихин го моли нив две никогаш да не ги остави. Сепак Разумихин ќе осети чуден страв, необјасниво лошо претчуство, поради што ќе пребледне како мртовец. Од таа вечер им станува и син и брат. Раскољников решително ќе се упати кај Соња и ќе ја најде во бедна соба. Спремен е да се прости од неа. Ќе разговараат долго, за нејзиниот живот, за маќеата која е благородна жена и не може да не ја сака и покрај тоа што почнува да полудува поради болеста. Ќе раскаже како еднаш си замериле зошто Соња не и ја дала белата крагна купена од Лизавета, сметајќи дека не и треба. Раскољников одеднаш ја прашува дали секој ден заработува (на што таа се вцрвенува) и ѝ вели дека тоа истото ќе се случи и со Пољуша. Соња огорчено ќе одрекува дека нема да дозволи мачните ситуации да ги поминува сестра ѝ. Раскољников клекнува, ги бакнува нозете велејќи дека се поклонува пред човековите страдања. Соња збунето му вели дека е голема грешница на што Раскољников додава дека се поклонува и ја почитува поради страдањата, а не гревовите. Смета дека е грешница што бадијала се продала и не може да сфати дека во една таква нискост постојат спротивни чувства. Смета дека е подобро да се рипне во вода и велејќи го тоа ќе сфати дека и Соња сигурно сто пати го помислувала истото. Помислува како ни една трошка од развратот и блудот не и допреле до сѐ уште чистата душа. Размислувајќи за неа вели дека постојат 3 решенија: да рипне во вода; да оди во лудница или да заплови во разврат кој го опива мозокот и менува срцето. На орманот ќе види книга „Евангелие“ и ќе ја натера да му го чита („Лазарево воскресение“). Додека ја слуша помислува како се слични и дека и двајцата ќе завршат во лудница. Отсечно ја прекинува и и ја кажува целта на својата посета, дека сите ги напуштил и дека само таа му е потребна. Неговите зборови за неа се чудни, неразбирливи, тешки мисли кои предизвикуваат страв. Особено кога ќе ѝ каже дека „следниот пат ќе дознае кој ја убил Лизавета“.